حسین تهرانی

حسین تهرانی در سال ۱۲۹۱ به دنیا آمد و تحصیلات ابتدایی را در دبستان اشراف و امیراتابک به پایان رساند. کلاس سوم ابتدایی بود که با یک گلدان سفالی که رویش پوست کشیده بود شروع کرد به نواختن تمبک. در سال ۱۳۰۷ با راهنمایی رضا باربد، نوازنده‌ی کمانچه، به کلاس حسین اسماعیل‌زاده، استاد کمانچه راه یافت و به فراگیری فنون نوازندگی تمبک پرداخت. زمانی که او تصمیم به نواختن تمبک گرفت این ساز «آلت بزمی و مطربی» محسوب می‌شد و عموم مردم تمبک و نوازنده‌اش را به دیده‌ی تحقیر نگاه می‌کردند. تهرانی در سال ۱۳۱۷ در یک مجلس مهمانی با ابوالحسن صبا آشنا شد و برای تکمیل آموخته‌هایش به کلاس‌های درس او رفت و نکات عمده و مهمی را درباره‌ی انواع ریتم‌ها و چگونگی اجرای‌شان از او فراگرفت. در سال ۱۳۱۹ پس از افتتاح رادیو، تهرانی و عده‌ای دیگر برای امتحان نوازندگی به آن‌جا رفتند. موسی معروفی ممتحن بود و ابوالحسن صبا هم ویولن می‌نواخت تا با او ضرب بگیرند. صبا چهارمضرابی در گوشه‌ی حسینی نواخت که خیلی سریع بود و تهرانی بارها آن را با صبا تمرین کرده بود و به‌خوبی از عهده‌ی اجرایش برآمد و در امتحان قبول شد. او در بسیاری از اجراهای صبا در مجالس و رادیو، به‌ویژه در قطعات ضربی، هم‌نواز تمبک بود و با ارکسترهای بسیاری به رهبری روح‌الله خالقی، جواد معروفی، ابوالحسن صبا، حسین دهلوی و فرامرز پایور و نیز در برنامه‌های انجمن موسیقی ملّی، ارکستر شماره‌ی یک رادیو و برنامه‌های مختلف گل‌ها نوازندگی کرده است. تهرانی از سال ۱۳۲۳ در کلاس‌های هنرستان موسیقی ملّی تدریس می‌کرد و در ۱۳۲۶ گروه تمبک را در انجمن موسیقی ملّی تشکیل داد و با ساختن قطعات ریتمیک امکان گروه‌نوازی با تمبک را فراهم کرد و تمام شاگردان هنرستان را تشویق و وادار می‌کرد تمبک بنوازند و به همین دلیل بسیاری از هنرجویان پس از فارغ‌التحصیل شدن نواختن تمبک را نیز آموخته بودند. او در همان سال‌ها روشی را برای نت‌نویسی تمبک به کار گرفت که بعدها با همکاری حسین دهلوی، هوشنگ ظریف، فرهاد فخرالدینی و مصطفی پورتراب به صورت کتاب آموزش تمبک توسط انتشارات عالی موسیقی ملّی منتشر شد. تهرانی کنسرت‌های بی‌شماری را در ایران و کشورهای دیگر همراه با گروه‌های گوناگون وزارت فرهنگ و هنر، گروه پایور و گروه اساتید اجرا کرده است. لئون کنی‌پر، آهنگساز روس، در سفری به تهران در اردیبهشت ۱۳۲۳ به کنسرتی در انجمن موسیقی ملّی دعوت شده بود که برنامه‌اش تک‌نوازی تار علینقی وزیری، سنتور حبیب سماعی و تمبک حسین تهرانی بود.

بنا به روایت روح‌الله خالقی در کتاب سرگذشت موسیقی ایران، ساز تمبک در این کنسرت توجه کنی‌پر را جلب کرده و او گفته بود که مقام هنری حسین تهرانی را با مقام هنری بزرگ‌ترین استادان [موسیقی ایرانی] برابر می‌داند. تهرانی در ۶ اسفند ۱۳۵۲ در تهران درگذشت.
بخشی از نوشته‌ی فرامرز پایور درباره‌ی دوست و همکارش حسین تهرانی در یادنامه‌ای با عنوان به مناسبت نخستین سالگرد خاموشی تهرانی، انتشارات فرهنگ و هنر، ۱۳۵۳:
«… تهرانی تمام دستگاه‌های موسیقی ایرانی را به خوبی می‌شناخت و حتی با گوشه‌های دورافتاده و غیراصلی نیز آشنایی کامل داشت. تقریباً تمام تصانیف و کارعمل‌ها و ضربی‌های قدیمی را که پیش از او معمول بود، از حفظ داشت و با اشعاری که از قدما حفظ کرده بود فی‌البداهه روی ضرب آورده و به آواز می‌خواند. سعی کرده بود کلیه‌ی گوشه‌های ردیف موسیقی ایرانی را که امکان و بنیه‌‌‌ی ضربی شدن دارند تنظیم [کند] و آن‌ها را [می‌خواند] و با [تمبک] می‌نواخت و چنان مهارتی در این کار پیدا کرده بود که گاهی نوازندگان از جواب [دادن] به آنچه می‌خواند عاجز می‌ماندند، مگر نوازندگانی که با تصانیف قدیمی آشنایی داشتند. تهرانی تا حدی از تکنیک سازهای ایرانی مطّلع بود و خودش سنتور می‌نواخت و با نوع مضراب‌های سنتور آشنایی داشت. با اغلب اساتید قدیم ایران، از قبیل حسین اسماعیل‌زاده، حبیب سماعی و ابوالحسن صباــ که خداوند ضرب در موسیقی ملّی ما بودندــ کار کرده و از محضر آن‌ها استفاده برده بود. تقریباً تمام قطعاتی را که صبا ساخته بود، از حفظ داشت و قطعات ضربی علینقی وزیری را به‌خوبی به خاطر سپرده بود. مجموعه‌ی این مطالعات، به علاوه‌ی قدرت و تسلط در نوازندگی [تمبک] به علت پشتکار و تمرین زیاد روی این [ساز]، حسین تهرانی را یک استاد به‌تمام‌معنی در تمبک معرفی [می‌کند] و در نتیجه آنچه که از [تک‌نوازی] یا [همنوازی] با یک ساز یا [نوازندگی] در ارکستر از او به یادگار مانده، به‌کلّی با [نوازندگی] دیگران فرق داشته و کاملاً مشخص است. […] تهرانی در کار با ارکستر فوق‌العاده دقت می‌کرد که نوانس موسیقی را کاملاً حفظ کند زیرا متوجه این قضیه بود که [تمبک سازی] پرصدا و خفه‌کننده‌ی سازهای دیگر، به‌خصوص سازهای ملّی ایران، است.