نوشتن از «صبا» نوشتن از هستی یک جهان آفرینندگی است. هرچند او و زمانه چندان به هم مهربان نبودند، اما اصالت و استعداد و هوش و حُسن خلق و بخشایندگیاش بسیار به موسیقی ایران افزود، بسیار ساخت، بسیار آموخت و بسیار نگاه داشت و حفظ کرد. تردید نباید کرد که بدون صبا موسیقی ایران خیلی چیزها نداشت، و با او تقریباً خیلی چیزها دارد؛ ابری بود که عطر سایهاش بر هرگوشهی موسیقی ایرانی سایه افکنده بود، از هرچه و هرجا نشانی میگیری نام صبا در میانه است، از سه‌تار و سنتور تا ویولن و تمبک و نی. در عین کنار ایستادن و مدعی نبودن خوشهخوشه به درخت موسیقی ایرانی ثمر رساند با خانهای و مکتبی و لبخندی که درنهاد، چهرهاش را ژرفا میبخشید. سال ۱۲۸۲ در تهران دری به دنیای هنر گشود، «کمالالسلطنه»، پدر صبا، پزشک بود و ادیبی که سه‌تار مینواخت و با «درویش‌خان» دوستی داشت و واسطهی ورود درویش به دستگاه «شعاعالسلطنه»، پسر «مظفرالدینشاه» شده بود. پدرِ پدربزرگ صبا، «محمود خان صبا»، ملک‌الشعرا بود. در مدرسهی آمریکاییها درس خواند و از ۱۲ سالگی، پس از آنکه مقدمات سه‌تار را از پدرش فراگرفته بود نزد «میرزا عبدالله» سه‌تار مشق کرد. نواختن کمانچه را با حسین اسماعیلزاده آغاز کرد. از «حسین هنگآفرین» ویولن آموخت و این دو ساز را به هم پیوند داد. محضر «درویش خان» را تجربه کرد و ضرب را نزد «حاجیخان» روی پا نهاد و نِی را با «اکبر خان» به نوا درآورد و سنتور را با «علی‌اکبر شاهی» پیش برد. از ۱۳۰۱ آموزش موسیقی را آغاز کرد و در مدرسهی وزیری همزمان آموخت و آموزش داد و «گل سرسبد» مدرسه و خلیفهی کلاس وزیری شد. حدود ۱۳۰۶ از سوی او، مدیر مدرسهی صنایع مستظرفهی رشت شد و آثاری ملهم از موسیقی آن سرزمین ساخت: «زرد ملیجه» و «دیلمان»، هرچند به آهنگهای محلی دیگر مناطق ایران هم بیتوجه نبود و از جابهجای گوشه و کنار آنچه میشنید به کار میبست: «به زندان». ۱۳۱۱ با «منتخب اسفندیاری»، دختر عموی «نیما یوشیج» ازدواج کرد و تا آخر عمر با شیفتگی بیش از حد او به خودش، ساخت. «حبیب سماعی» مشتاقان سنتور را اول به کلاس صبا ارجاع میداد.
صبا پس از درگذشت حبیب، آثار او را در دو جلد جمعآوری کرد و به چاپ سپرد و شاگردان بارزی در این ساز تربیت کرد: «فرامرز پایور». «حسین تهرانی» شاگرد تمبکش بود و او که خود را در نوازندگی تمبک بیهمتا میدید وقتی با صبا آشنا شد ظرایفی به دست و پنجهاش افزوده شد که تهرانی را تا آخر عمر شیفته و دنبالهرو کرد. ویولن را با توجه به دانستهها و شنیدههایش از نایباسدالله نی و اکبرخان فلوتی و کمانچهی حسینخان اسماعیلزاده و راهنماییهای وزیری تعریف دوباره کرد و ایرانی کردنش را بنیاد نهاد. از آغاز تأسیس رادیو به عنوان تکنواز و رییس ارکستر، سازها زد و نواها ساخت. به گردآوری ردیف جامع و قدیمی موسیقی ایرانی علاقه داشت و ردیفی «مجلسی»، نه «مشقی»، در کتابهای ویولناش برای موسیقی ایرانی به یادگار گذاشت.
هنرِ دستان و ذهن صبا به موسیقی محدود نمیشد، خط خوشی داشت و ساز میساخت، شعر میساخت و مینوشت.
سه دوره ویولن، چهار دوره سنتور، یک دوره تار و سه‌تار برای آموزش موسیقی ایرانی تدوین کرد که به همت «فرامرز پایور» و «محمد بهارلو» به چاپ رسیدند. حدود سههزار نفر در زمان حیاتش از آموزشهای او و شاگردان بارزش بهره بردند و در این میان نامآوران بسیاری تربیت کرد:
فرامرز پایور، حسن کسایی، حسین تهرانی، علی تجویدی، پرویز یاحقی، غلام‌حسین بنان، مهدی خالدی، همایون خرّم، حبیبالله بدیعی، اسدالله ملک، ابراهیم قنبریمهر، داریوش صفوت، فرهاد فخرالدینی، لطفالله مفخمپایان، مهدی مفتاح، ایرج، ساسان سپنتا و…
بیراه نیست اگر بگوییم هر که در موسیقی دستی دارد و نفسی میزند شاگرد اوست. او ۵۵ سال زندگی کرد.
تکنوازی تنبک، محمد اسماعیلی | کمانچه، علی‌اصغر بهاری | نی و تنبک، محمد موسوی و محمد اسماعیلی | تار، جلیل شهناز | سنتور و تنبک، فرامرز پایور، محمد اسماعیلی | پیش‌درآمد، فرامرز پایور | درآمد آواز ابوعطا | گوشه رامکلی | تصنیف «دل هوس سبزه و صحرا ندارد»، عارف قزوینی، ابوالحسن صبا | گوشه حجاز، چهارمضراب | تصنیف «با من صنما»، فرامرز پایور، مولوی | محلی خسرو و شیرین | تصنیف «تمنای وصال»، فرامرز پایور
تکنوازی سه‌تار، احمد عبادی | تکنوازی کمانچه، اصغر بهاری | تکنوازی تار، جلیل شهناز | تکنوازی تنبک، محمد اسماعیلی | تکنوازی نی، محمد موسوی | تکنوازی سنتور، فرامرز پایور، محمد اسماعیلی | آواز ابوعطا، پیش درآمد، فرامرز پایور | تصنیف دل هوس سبزه و صحرا ندارد، عارف قزوینی، ابوالحسن صبا | تصنیف تمنای وصال، خیالی بخارایی، شیخ بهایی، فرامرز
بندباز، علینقی وزیری، حسین دهلوی، هوشنگ ظریف | شورآفرین در ابوعطا و حجاز، حسین دهلوی | جام جهان بین در سه‌گاه، روح‌الله خالقی، حافظ، تورج | بیاد گذشته در دشتی، ابوالحسن صبا، حسین دهلوی | ماه نو در اصفهان، علی‌محمد خادم‌میثاق، سالک، مهرداد کاظمی | سبکبال در شور، حسین دهلوی | مسم، مسم، آهنگ محلی، حسین دهلوی | گفتگوی دل در شور، حسین دهلوی، بابا طاهر، تورج | سرود گل، حسین دهلوی | نغمه‌ی ترک در بیات ترک، ابوالحسن صبا، حسین دهلوی | کنسرتینو برای سنتور و ارکستر، اصفهان، لیلی و مجنون، چهارمضراب چهارگاه، ماهور، فرامرز پایور، حسین دهلوی
تکنوازی کمانچه، علی‌اصغر بهاری | تکنوازی سه‌تار، استاد احمد عبادی | گروه‌نوازی، دشتی و دشتستانی، عبدالوهاب شهیدی | پیش‌درآمد، مشیر همایون شهردار | فائزخوانی و تصنیف شیرازی | ضربی عشاق و تمرین دشتی، ابوالحسن صبا | فائزخوانی | ترانه‌ی محلی دشتستانی | رِنگ دشتی، نایب اسدالله
بداهه‌نوازی سنتور و تنبک، دستگاه همایون، درآمد اول، چهارمضراب، درآمد دوم، چکاوک، شوشتری، لیلی و مجنون، بختیاری و موالف، بیداد، نی‌داود، بیات راجع، اوج، راز و نیاز | آواز دشتی، پیش‌درآمد، مشیر همایون شهردار ، عبدالوهاب شهیدی | آواز (فائزخوانی) | ضربی عشاق و تمرین دشتی، ابوالحسن صبا | آواز (فائزخوانی) | ترانه‌ی محلی دشتستانی | رِنگ دشتی، نایب اسدالله
گفتاری درباره‌ی «آوازهای سنتی ایران»، محمود خوشنام، هما خوشنام | مقدمه‌ای در شور، بیان اشعار، هما پرتوی، حسن منوچهری | مقدمه‌ی ابوعطا، آواز ابوعطا، فرامرز پایور | سَیَخی، ابوالحسن صبا | آواز سیخی و رامکلی، رحمت‌الله بدیعی | ضربی حجاز، آواز حجاز و گبری، حجاز دوم | آواز «خسرو و شیرین» | چهارپاره یا چهارباغ | مثنوی ابوعطا، حسن ناهید | ضربی ابوعطا | بیان اشعار، هما پرتوی، محمد دلنوازی | تصنیف ابوعطا، خیام | رِنگ ابوعطا
قطعه‌ی «بهار مست»، ابوالحسن صبا، فرامرز پایور | ترانه‌ی «چه میشه»، عارف قزوینی، فرامز پایور، محمدرضا شجریان | رقص کهگیلویه، رابرت دووارن، تئو لاو، هما پرتوی، داخل چادر عشایر، خاطره پروانه، رقص جشن بهنگام شب، فرامرز پایور
«گل و بلبل»، حافظ، محمد حیدری، رابرت دووران | گروه سازهای ملی، دستگاه ماهور، ترانه‌های قدیمی «عشق تو» و «تمنای دل» و چهارمضراب ماهور، ابوالحسن صبا، فرامرز پایور، سعدی، خاطره پروانه | رقص هفت پیکر، فرامرز پایور، پری زنگنه، رابرت دووران
آواز ابوعطا، فرامرز پایور، سعدی، مولوی، خیام، محمدرضا شجریان | گفتاری درباره‌ی «آوازهای سنتی ایران»، محمود خوشنام | مقدمه‌ای در شور | بیان اشعار، هما پرتوی | مقدمه‌ی ابوعطا | آواز ابوعطا | سَیَخی، ابوالحسن صبا | آواز سَیَخی و رامکلی | ضربی حجاز | آواز حجاز | حجاز دوم | آواز خسرو و شیرین | چهارباغ یا چهار پاره | ضربی ابوعطا | بیان اشعار، هما پرتوی | تصنیف ابوعطا، خیام | رِنگ ابوعطا
سخنی درباره‌ی استاد ابوالحسن صبا، فرهنگ جهانی | تکنوازی سه‌تار، ماهور، ردیف استاد صبا، محمود تاج‌بخش | تکنوازی ویولن، آواز ابوعطا، ردیف استاد صبا، رحمت‌الله بدیعی | شوشتری، «به زندان» و چهارمضراب اصفهان، ردیف سوم استاد صبا، فرامرز پایور، محمد اسماعیلی | سه‌گاه، قطعه‌ی «بهار مست»، ابوالحسن صبا، فرامرز پایور | ترانه‌ی «صبح است و صبا» در سه‌گاه، ابوالحسن صبا، مولوی، تورج کیارس | «لیلی و مجنون» و شوشتری، ترانه‌ی «باد صبا» از حسام‌السلطنه مراد، محمدتقی بهار (ملک‌الشعرا)، سعدی، سیمین غانم
آوازهای سنتی ایران، محمود خوشنام، فرهنگ جهانی | دستگاه ماهور، فرامرز پایور، عبدالوهاب شهیدی | پیش‌درآمد، علی‌اکبر شهنازی | مقدمه‌ی ماهور، تکنوازی سنتور | چهارمضراب، ابوالحسن صبا | درآمد و داد، خوارزمی، مجلس‌افروز، میرزا حسینقلی | فیلی و شکسته، ضربی دلکش، فرامرز پایور | نغمه‌ی دلکش، خاوران، عراق، راک ضربی، غلام‌حسین درویش | راک و نصیرخانی، ساقی‌نامه و صوفی‌نامه، تصنیف «عشق تو»، حسام‌السلطنه مراد | تصنیف «ز من نگارم»، درویش‌خان، محمدتقی بهار (ملک‌الشعرا) | رِنگ کراوغلی، ماهور
ماهور، پیش‌درآمد، استاد علی‌اکبر شهنازی | مقدمه ماهور | چهارمضراب استاد ابوالحسن صبا | درآمد و داد، آواز همراه با تار | خوارزمی یا مجلس‌افروز از میرزا حسینقلی | فیلی و شکسته، آواز همراه با کمانچه | ضربی دلکش از فرامرز پایور | دلکش، آواز همراه با نی | خاوران، آواز همراه با گروه | عراق، آواز و چهارمضراب همراه با سنتور و تنبک | راک ضربی از درویش‌خان | راک و نصیرخانی، آواز همراه با تار | ساقی‌نامه و صوفی‌نامه، آواز همراه با گروه | تصنیف عشق تو از حسام‌السلطنه مراد | تصنیف ز من نگارم از درویش‌خان با شعر ملک‌الشعرا بهار | رِنگ کوراغلی از ردیف ماهور
هنوز حساب کاربری ندارید؟
ایجاد حساب کاربری