بلاگ
پنجشنبه‌های رادیو ردیف: ضبط‌های مدرسه عالی موسیقی
-
ارسال توسط
فرشاد توکلی
گزارش نشست یازدهم – پنجشنبه ۱۲ بهمن ۱۴۰۲، تهران، خانه‌ی پایور
همان‌طور که توافق شده بود، یازدهمین نشست به شنیدن آثاری اختصاص داشت که در فاصلهٔ سال‌های ۱۳۰۷ تا ۱۳۱۰ و تحت عنوان «مدرسهٔ عالی موسیقی» ضبط شده‌اند. بنا به نقل‌قولی از وزیری، ضبط این آثار در راستای تامین مالی اجارهٔ مکان جدید و تجهیز دوبارهٔ مدرسه بوده است که در ۱۳۰۷ دچار آتش‌سوزی شده بود. مدرسهٔ عالی موسیقیِ وزیری، که در اسفند ۱۳۰۲ تأسیس شده بود، اولین اجراهای خود را در تابستان ۱۳۰۴، در طی چند شب کنسرت در صحن مدرسه، به معرض قضاوت عموم گذاشت. از جمله دلایل آنکه وزیری در چنین مدت کوتاهی موفق شده بود که شاگردان این مدرسه را به موقعیت کنسرت برساند این بود که تقریباً هیچ‌کدام از آنها تازه‌کار و مبتدی نبودند و حتی بعضی از آنها، همچون ابوالحسن صبا و موسی معروفی، نوازندگانی ماهر بودند که شوق فراگیری دیدگاه تازهٔ وزیری آنها را به آنجا کشانده بود.
اهمیت نهاد آموزش موسیقی
عنوان کلّی «مدرسهٔ عالی موسیقی» بر این ضبط‌ها نباید ما را به این اشتباه بیاندازد که تمامی این آثار ارکسترال هستند. در واقع، از آنجا که وزیری اهمیت خاصی برای نهاد آموزش موسیقی قائل بود تمام آثار ضبط‌شده‌اش، از جمله سازوآوازها و نیز تکنوازی‌هایش، را تحت این عنوان ثبت کرده بود. در این دوره، تکنوازی ردیف عالی اصفهان، برخی از آثار وزیری برای تار با اجرای خود او نظیر بندباز و ژیمناستیک موزیکال و قطعاتی در گونه‌های شناخته‌شده مثل پیش‌درآمد، رنگ و تصنیف، اوپرت‌ها، ساز و آواز، تصنیف‌ها و قطعاتی تحت عنوان سرودهای اطفال (بعدتر، سرودهای کودکان)، سرودهای ورزشکاران و نیز اجراهایی از شاگردان شاخص مدرسهٔ عالی موسیقی وزیری ضبط شده است. مضامین این آثار، آنجا که از همراهی کلام برخوردارند، نشانهٔ جنبهٔ تعلیمی آنها و توجه وزیری به مضامین اجتماعی روز است. این مضامین نشان می‌دهد که او از موسیقی به عنوان ابزاری برای رشد و پرورش فرد و اجتماع استفاده می‌کرده است. این رویکرد را می‌توان در دیگر فعالیت‌های وزیری نیز مشاهده کرد. او تا سنین سالخوردگی به مطالعه، تفکر و پیگیری جریان‌های فرهنگی مشغول بود. چنانکه در سالخوردگی شعر نو و شاعران جوان را دنبال و آثار آنها را تحلیل می‌کرد.
جدیت امر آموزش در نزد وزیری را می‌توان از شواهد دیگری نیز درک کرد. در میان اسناد به‌جا مانده از او، به نامه‌هایی برمی‌خوریم که به شاگردانش ـ از جمله صبا، سنجری و معروفی ـ نوشته است و از آنها خواسته تا نظرات‌شان را دربارهٔ شیوهٔ آموزشی و نکات مثبت و منفی آن به صورت خصوصی با او در میان بگذارند. این رفتار، در حدود یک قرن پیش، نشان می‌دهد که با شخصیتی خاص و متفاوت که در امر آموزش بسیار جدی است روبه‌روایم.
در زمینهٔ موسیقی نیز وزیری به دنبال نوعی نوسازی در عین ارتباط با سنت موسیقی ایرانی بود. این دیدگاه با آنچه برای مثال خاندان مین‌باشیان (سالار معزز و اعقابش) مطرح می‌کردند متفاوت است. وزیری تلاش داشت تا آموخته‌هایی که از موسیقی غربی با خود داشت را، به‌نحوی، در موسیقی ایرانی به کار گیرد. در ساز و آوازهایی که با همراهی روح‌انگیز اجرا و ضبط کرده، کل اجرا از قبل ساخته، نوشته و تمرین شده است. همچنین، در تصنیف‌ها، می‌کوشد تا در روند ساختاری رایج آن زمان تغییراتی ایجاد کند. مثلاً، بخش‌های جواب شعر دیگر صرفاً تکرار همان ملودی قبلی نیستند و یا، در قطعهٔ دوست، دو خط آوازی با دو ملودی مستقل وجود دارند که در بخشی از قطعه هم‌زمان اجرا می‌شوند. در این آثار اولین استفاده‌ها از ساز بم‌تار نیز به‌خوبی قابل شنیدن است.
نمونه‌های پخش شده در نشست
- تصنیف «وصال دوست»، خواننده: روح‌انگیز، ارکستر مدرسهٔ عالی موسیقی، در دو رو (۱۳۰۷)
- تصنیف «دوست»، دشتی، خوانندگان: روح‌انگیز و وزیری (۱۳۰۸)
- رنگ ناز (چهارگاه)، اثر: علینقی وزیری، اجرا ارکستر مدرسهٔ عالی (۱۳۰۸)
- افشاری، ترانهٔ کودکانهٔ «تاتی تاتی»، کلام: محمد محیط طباطبایی (۱۳۱۰)
- اصفهان، تکنوازی تار: علینقی وزیری، بخشی از ردیف عالی اصفهان (۱۳۱۰)
- آواز بیات اصفهان، بیات راجه و عشاق، خواننده: روح‌انگیز، تار: وزیری (۱۳۱۰)
- «حاضر باش» و بداهه‌پردازی در ماهور، تار: وزیری (۱۳۱۰)
- پیش‌درآمد سه‌گاه، اثر: وزیری، اجرا ارکستر مدرسهٔ عالی (۱۳۰۸)
- بخشی از اُپِرِتِ گلرخ به نام «بوی تریاک»، خوانندگان: روح‌انگیز و وزیری (۱۳۱۰)
- تصنیف «اهل دل» در ابوعطا، خواننده: روح‌انگیز
