گزارش نشست دوم – پنجشنبه ۹ شهریور ۱۴۰۲، تهران، خانه‌ی پایور
ضبط‌های گرامافون دورهٔ قاجار شامل پنج دوره و همگی اصطلاحا به صورت آکوستیک هستند.
- دورهٔ اول، ۱۲۸۴: همان‌طور که در نشست قبلی گفته شد، در زمستان سال ۱۲۸۴ نمایندگانی از شرکت انگلیسی گرامافون به ایران می‌آیند. این گروه از ضبط‌ها، با تعدادی بالغ بر ۲۱۵ صفحه، متنوع‌ترین دورهٔ ضبط صفحه در ایران است. موزیک نظام، نمایش و تئاترهای گفتاری، ساز و آواز موسیقی‌دانان درباری و غیردرباری و نمونه‌هایی از گفتار شاه و درباریان از جمله موضوعات این ضبط‌هاست. اولین ضبط‌های این دوره، به واسطهٔ آلفرد لومر، بیشتر به ارکستر شعبهٔ موزیک نظام دارالفنون اختصاص یافته که، با توجه به ساختار این‌گونه ارکسترها، بیشتر شامل سازهای بادی و مخصوصا بادی برنجی‌ها است. اما جز قطعهٔ «سلام شاهی با سلامتی»، که از ساخته‌های لومر است، باقی قطعات نواخته‌شده تکنوازی در دستگاه‌های موسیقی ایران و اجرای گروهی برخی تصنیف‌های آن دوره است. دلیل این نکته و نیز تکنوازی‌های ایرانی نوازندگان این ارکستر را می‌توان فعالیت جانبی آنها در شرکت در جشن‌های اعیان، اعیاد و مناسبت‌های فرهنگی‌ـ مذهبی سطح شهر دانست. این ضبط‌ها، در ادامه و به درخواست کمپانی گرامافون، با مذاکرهٔ مستقیم با استادان درباری ادامه یافت. استادان برجسته‌ای چون آقاحسینقلی، میرزاعبدالله، درویش‌خان و نایب‌اسدالله در این دوره از ضبط‌ها همکاری کرده‌اند. در بخشی از این ضبط‌ها، نزدیک به پنج تا هفت رویِ صفحهٔ ۲ تا ۴ دقیقه‌ای به ضبط مهم‌ترین بخش‌های هریک از دستگاه‌ها اختصاص یافته است.
- دورهٔ دوم، ۱۲۸۶: به همت هامبارسوم هایراپتیان، با سفر آقاحسینقلی، میرزا اسدالله، سید احمدخان، باقرخان و محمدباقر ضرب‌گیر به پاریس صورت گرفت که صفحات کمی از آن به جا مانده است.
- دورهٔ سوم، ۱۲۸۸: این دوره از ضبط‌ها در لندن و با هنرنمایی درویش‌خان، طاهرزاده، رضاقلی‌خان نوروزی، مشیرهمایون شهردار، اکبرخان فلوتی، حسین‌خان هنگ‌آفرین، میرزا اسدالله و باقرخان رامشگر، در بیش از ۳۰۰ روی صفحه، انجام شده است.
- دورهٔ چهارم، ۱۲۹۱: این ضبط‌ها باری دیگر در تهران و این‌بار در استودیویی خانگی (منزل هایراپتیان در خیابان لاله‌زار) انجام شد که، از جمله، دربرگیرندهٔ اولین ضبط‌ها از زنان خوانندهٔ موسیقی ایرانی، نظیر امجدخانم، زری‌خانم و افتخارخانم است.
- دورهٔ پنجم، ۱۲۹۳: این ضبط‌ها که در تفلیس صورت گرفته حاصل همکاری درویش‌خان، طاهرزاده، اقبال‌السطان، عبدالله دوامی و باقرخان است.
نمونه‌های پخش شده در نشست
در این جلسه، از هر دوره، نمونه‌های مختلفی از طریق صفحه گرامافون و فایل دیجیتال پالایش‌شده پخش و درباره‌شان گفتگو شد.
