یادداشت‌ها

احیای میراثی صد ساله: انتشار دستگاه همایون در سال ۱۴۰۳

انتشار دستگاه همایون در سال ۱۴۰۳
author-avatar

درباره مهرداد غلامی

دکتر مهرداد غلامی استادیار فلوت و هماهنگ‌کننده سازهای بادی چوبی در دانشگاه واشنگتن غربی است. او یک نوازنده فلوت ایرانی است و تحصیلات خود را در دانشگاه تهران زیر نظر آذین موحد به پایان رساند و پس از دریافت بورسیه کامل، در ایالت تگزاس کارشناسی ارشد و دکترای نوازندگی و تاریخ موسیقی خود را دریافت کرد. در دوران اقامت در ایران، مهرداد با ارکستر سمفونیک تهران، گروه موسیقی تهران و دیگر گروه‌های ایرانی همکاری کرد و همینطور برنده جشنواره‌های مختلف نوازندگی از جمله جشنواره فجر شد. همچنین آلبوم سلوی وی با انشارات ماهور در ایران برنده‌ی جایزه‌ی باربد در بخش بهترین آلبوم موسیقی معاصر شده است. به عنوان نوازنده ارکستر،‌ مهرداد با ارکسترهای مختلفی از جمله ارکستر کالیدوسکوپ، ارکستر سمفونیک فورت‌ورث و ارکستر فیلارمونیک مک‌کینی و دیگر ارکسترهای امریکایی فعالیت داشته است.

بهار ۱۴۰۳، خانه‌ی پایور اولین جلد از یک مجموعه‌ی دو جلدی جدید از ردیف میرزا عبدالله (۱۲۶۲-۱۲۹۷ شمسی) را منتشر کرد. انتشار دستگاه همایون در این نسخه جدید از ردیف نتیجه سال‌ها کار پژوهشی بر روی نسخه‌خطی تازه کشف‌شده‌ای از میرزا عبدالله است که توسط شاگرد برجسته‌اش، ابوالحسن صبا (۱۲۸۱-۱۳۳۶ شمسی) نت‌نویسی شده است.

اولین چیزی که فوراً خواننده را تحت تأثیر قرار می‌دهد، کیفیت فیزیکی این اثر و جزئیات و ظرافت‌های چاپ این نسخه‌ی شگفت‌انگیز است. همچنین، همه چیز از کیفیت کاغذ گرفته تا کیفیت عکس‌ها و طراحی گرافیکی و صفحه‌آرایی، این اثر را به معنای واقعی کلمه خاص و برجسته کرده است.

توزیع و دسترسی، یکی از مشکلات همیشگی انتشار موسیقی و به طور کلی کتاب در ایران است. در حال حاضر، حتی کتاب‌هایی را که طی ۱۰ تا ۲۰ سال گذشته منتشر شده‌اند، به دلیل شرایط بازار می‌توانیم کمیاب تلقی کنیم. با توجه به اهمیت دسترسی محققان آینده، می‌توان مطمئن بود که این اثر برای نسل‌های بعدی، چه در ایران و چه در خارج، به طور منظم در دسترس خواهد بود.

این جلد با مقدمه‌ای مفصل و چندین مقاله درباره فرآیند انتشار دستگاه همایون آغاز می‌شود. خواننده می‌تواند به اطلاعات کاملی درباره‌ی پیشینه‌ی اسناد، اصالت این اثر، تاریخ‌گذاری نسخه‌خطی و دیگر واقعیت‌های تاریخی دست یابد. سپس، یک مطالعه تطبیقی جامع ارائه شده است که نسخه‌های دیگر این ردیف را در زمان نسخه‌خطی و در طول زندگی نویسنده بررسی می‌کند. این مطالعه کمک می‌کند تا اصالت این نسخه را بر مبنای مسیر هنری صبا دریابیم.

 

واضح است که نویسندگان از اهمیت شفافیت و صداقت هنری آگاه بوده‌اند، چرا که ما گزارش دقیقی از فرآیند نت‌نویسی و روش‌شناسی تفسیر دست‌نوشته‌های صبا دریافت می‌کنیم؛ و این دربرگیرنده‌ی تصمیمات سخت اما ضروری‌ای است که برای آماده‌سازی نسخه‌ای قابل اجرا لازم است.

پس از ورق زدن ۲۴ صفحه از ردیف دستگاه همایون بازنویسی شده، می‌توانیم تصاویر دقیقی از نسخه‌خطی اصلی را مشاهده کنیم. به نظر من، این مهم‌ترین جنبه‌ی این اثر است. تاریخ موسیقی ایرانی در قرن بیستم به دلیل سکوت تحمیلی پس از انقلاب ۱۳۵۷ و نبود بایگانی‌ها و دسترسی‌شان، دچار فقدان پیوستگی در منابع دانش است. همچنین، عدم تمایل به در دسترس قرار دادن اسناد مهم -یک شاخصه‌ی فرهنگی- مزید بر علت شده است. این کتاب نسخه‌خطی کامل را، سخاوتمندانه، در اختیار محققان قرار داده تا بتوانند از آن به عنوان سندی برای تحقیق بهره ببرند. مضاف بر این صداقت پژوهشی، با این کار باری از دوش محققانی که به طور خستگی‌ناپذیر این نسخه را آماده کرده‌اند، برداشته می‌شود. به عبارت دیگر، با وجود نسخه‌خطی در انتها، تلاش‌های آنان اگرچه مشروع و مستدل است، تنها روایت موجود درباره نسخه فعلی این ردیف نخواهد بود.

«خانه‌ی پایور» در اواخر سال ۱۳۹۶ تأسیس شد تا مجموعه بزرگی از آثار دست‌نویس موسیقیدانان ایرانی را که دهه‌ها زیر غبار در پستو و گنجه‌های مختلف مانده بود، سازمان‌دهی و حفظ کند. این اولین جلد از سندی‌ست که شاید یکی از مهم‌ترین‌ها در این مرکز باشد و توانسته جایگاه چاپ و انتشار علمی را در تاریخ موسیقی ایرانی به طور چشمگیری ارتقا دهد. به این ترتیب، به استناد این کتاب می‌توان نتیجه گرفت که کیفیت انتشارات خانه‌ی پایور هم ردیف انتشارات اروپایی با صدها سال سابقه در چاپ موسیقی قرار دارد.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *