این سند ملی که اکنون بخشی از آن در این کتاب منتشر شده است، مهمترین و یکی از دستاولترین روایتها از ردیف میرزا عبدالله است. شاید تا پیش از زمستان ۱۳۹۵، که همسر گرامی استاد فرامرز پایور اسناد باقیمانده از ایشان را به لطف و سخاوت در اختیار خانهی پایور گذاشت، کمتر کسی از وجود این سند اطلاع داشت. شاگردان صبا، به خصوص فرامرز پایور و علی تجویدی به وجود این سند اشاره کرده بودند. این سند دستخط هنرمند یگانهی تاریخ موسیقی معاصر ایران، ابوالحسن صبا است.
اهمیت دستنویس ابوالحسن صبا
صبا را میتوان با استعدادترین شاگرد مستقیم میرزا عبدالله در سهتار دانست و این موقعیت ویژه، که آوانِگارِ کارگان میرزا عبدالله، مستعدترین شاگرد او، یکی از چیرهدستترین نوازندگان و شاید مهمترین معلم قرن چهاردهم باشد، به خودی خود، به این سند دستنویس اهمیتی استثنایی میبخشد.
دستنویس در دفتری ثبتشده که با شواهد بیشمار نشان میدهد که در سراسر عمر هنری صبا مورد رجوع او قرار میگرفته است. از جمله محتویات این دفتر میتوان به مجموعهای از ردیف میرزا عبدالله شامل هفت دستگاه و دو آواز، مجموعهای از تصنیفهای قدیمی، مقایسهی برخی ردیفها و همچنین برخی آثار فهرستنشده از این موسیقیدان اشاره کرد. شواهدی وجود دارد که نگارش این متن را به بازهی زمانی ۱۳۰۲ تا ۱۳۱۲ و، به طور مشخص، حدود ۱۳۰۵ محدود میکند.
تصحیح و بازنویسی ردیف میرزا عبدالله در خانهی پایور
خانهی پایور برای هرچه زودتر در دسترس قرارگرفتن متن سند و لزوم دقت در تهیهی نسخهای منقح بر آن شد دستنویس را در چند دفتر منتشر کند تا بتواند پیش از انتشارِ نسخهای جامع، از نظرها و راهنماییهای موسیقیدانان و موسیقیشناسان بهرهمند شود. «دفتر همایون» بازنویسی اولین دستگاهِ ثبتشده در این سند است که به نحوی امانتدارانه در اختیار شما قرار گرفته است.
پس از مرمت ردیف میرزاعبدالله، دستنویس ابوالحسن صبا و تصویربرداری رایانهای از آن، کار گروهی برای تصحیح و بازنویسی با این ترکیب آغاز شد (به ترتیب حروف الفبا): فرشاد توکلی، علی صمدپور، وحید طهرانی آزاد و نازنین غنیزاده. سپس نتنگاری رایانهای به گونهای انجام شد که هر آنچه در نسخهی دستنویس وجود دارد، تمام و کمال و بدون هرگونه تغییری بازنویسی شود. هرگونه یادداشت جانبی، شعر و یا علامتی که در دستنویس وجود داشت در نسخهی رایانهای انتقال داده شد. سپس اعضای گروه در جلسات هفتگی، بازنویسی خود را در اختیار گروه قرار میدادند و به بحث و گفتگو میگذاشتند. از سوی دیگر، پس از آنکه اعضا ویرایش خود از گوشههای مقرر را تحویل میدادند گروه دو نفرهای کارِ «تجمیع» را شروع میکرد. این نسخهی تجمیعی در هفتهی بعد باز در اختیار همهی اعضا قرار میگرفت تا یک بار دیگر آن را مورد بازبینی قرار دهند. از این طریق، نسخهی نهایی بارها و بارها توسط گروه بازنگری و تصحیح شد.
در کنار بازبینیهای مکرر، دو نسخهی بدل از دستگاه همایون نیز برای مقابله مورد رجوع قرار میگرفت: یکی «دورهی چهارم ویولن صبا» که در ۲۶ شماره مجلهی موزیک ایران از خرداد ۱۳۳۷ چاپ شده است، و دیگری «دورهی اول سهتار و تار» صبا، چاپ ۱۳۳۹. در بازنویسی دستنویس، همچون تصحیح و تنقیح دیگر نسخ خطی، نسخهی اصل متن دستنویس قرار داده شده و بسته به مورد، برای رفع ابهامها و تناقضها، به دو نسخهی بدل مذکور رجوع شده است. در کنار اینها مواردی بوده که از طریق هیچ یک از این دو متن نیز رمزگشایی نمیشده است و اعضای گروه نیازمند نوعی تشخیص و تصمیمگیری بودهاند.
خانهی پایور مفتخر است اولین نهاد مستقل ایران است که با پژوهش در اسناد مکتوب موسیقی ایرانی تلقی موزهای بودنِ آنها را به چالش کشیده است. هر سند مکتوب موسیقی ایرانی چون درختی به بار ننشسته است و پس از پژوهش و استحصالِ میوهی آن است که میتوان به موزهها و پستوهای بایگانیاش سپرد.
دستگاه همایون ردیف میرزا عبدالله به روایت صبا
دستگاه همایون ردیف میرزا عبدالله، دستنویس ابوالحسن صبا از مبنای «رِ» نوشته شده که به تصریح خود صبا «در چپ کوک تار» است. این دستگاه در ۱۱ صفحه شامل ۲۳ گوشه است که عبارتند از مقدمه، چهارمضراب، درآمد اول، درآمد دوم (کرشمه)، درآمد سوم (زنگ شتر) موالیان، چکاوک، طرز، بیداد، نیداوود، فرود، باوی، ابوالچپ، لیلی و مجنون، راوندی، نوروز عرب، نوروز صبا، نوروز خارا، نفیر فرنگ، شوشتری، راز و نیاز، بختیاری.
فهرست مطالب کتاب
- پیشگفتار
- مقدمه
- دربارهی دستنویس
- مشخصات ظاهری و اصالت سند
- تاریخ نگارش دستنویس
- جایگاه دستنویس در زندگی حرفهای صبا
- گزارش بازنویسی دستنویس
- کتابنامه
- ویرایش دستنویس
- ملاحظات عمومی
- ملاحضات موردی
- بازنویسی ردیف میرزا عبدالله به روایت صبا (دستگاه همایون)
- دستنویس ردیف میرزا عبدالله به روایت صبا (دستگاه همایون)
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.