نوشته هایمحمدرضا شرایلی

مدت: ۵۶ دقیقه
با پایان یافتن جنگ جهانی دوم در ایران از سال ۱۳۲۴ شمسی مجدداً ضبط صفحات گرامافن از موسیقی ایران، ابتدا در خارج و سپس در داخل کشور از سر گرفته شد. رادیو و فیلم‌های ناطق فارسی نیز که از چندسال پیش از آن آغاز به کار کرده بودند همراه با ضبط صفحات از این دوره به بعد موجب رونق هرچه بیشتر تولید موسیقی و به تبع آن ضبط و ثبت اصوات شدند که همه این موارد امروزه در حکم اسناد صوتی ارزشمند از تاریخ موسیقی ایران به شمار می‌رود. مرور اجمالی بر روند تاریخی این اسناد متکثر که تا اواسط دهه پنجاه نیز رو به افزایش بودند موضوع قسمت پایانی این فصل از پادکست‌های رادیو ردیف است.

مدت: ۴۲ دقیقه
پس از آخرین ضبط‌های تهران در دوره رضاشاه (۱۳۱۲ شمسی) تا پایان این دوره به دلیل عدم حضور هیچ شرکتی برای ضبط در ایران، هنرمندان موسیقی طی چهار سفر به خارج از کشور، آثارشان را بر صفحات گرامافن ضبط کردند. داستان این چهار سفر که به ترتیب در شهرهای حلب، برلین، بغداد و مجدداً حلب انجام شد موضوع دوازدهمین قسمت از فصل دوم پادکست رادیو ردیف است. با پایان یافتن این ضبط‌ها عملاً تا چندسال بعد از اتمام جنگ جهانی دوم هیچ اثر رسمی‌ای از موسیقی ایران ضبط نشده است.

مدت: ۵۳ دقیقه
ادامه روند ضبط صفحات گرامافن در ایران حدفاصل سال‌‌های ۱۳۰۸ تا ۱۳۱۲ شمسی موضوع یازدهمین قسمت رادیو ردیف است. در این چهار سال، طی پنج نوبت از موسیقی‌دانان ایرانی آثار متعددی روی صفحات گرامافن ۷۸ دور در تهران ضبط شده که در این‌ شماره به مرور آنها پرداخته‌ایم. نوبت پایانی این ضبط‌ها که در اواخر تابستان و اوایل پاییز ۱۳۱۲ انجام شد آخرین نوبت ضبطی است که در زمان رضاشاه در ایران صورت گرفته است و پس از آن تا مدتی بعد از جنگ جهانی دوم یعنی حدود ۱۴ سال بعد هیچ مجلس ضبطی از موسیقی ایرانی در ایران برگزار نشد.

مدت: ۵۱ دقیقه
سال ۱۳۰۷ شمسی پربارترین سال ضبط موسیقی در دوره پهلوی اول بود. در این سال، چهار مجلس ضبط توسط چهار کمپانی مشهور اروپایی (هیزمسترز ویس، کلمبیا، پَته و پولیفن) در تهران ترتیب یافت و آثار قابل توجهی بر صفحات گرامافن ۷۸ دور نقش بست. همچنین این آثار نخستین ضبط‌هایی بود که با استفاده از تقویت الکتریکی صوت انجام می‌شد و نقطه عطفی در کیفیت صوتی آثار به‌جامانده از موسیقی ایران به شمار می‌آمد. دهمین شماره از فصل دوم پادکست‌های رادیو ردیف درباره این سال پربار است.

مدت: ۵۲ دقیقه
از سال ۱۲۹۳ شمسی تا ۱۲ سال بعد هیچ اثری از موسیقی ایرانی روی صفحات گرامافن ضبط نشد اما چندسالی پس از اتمام جنگ جهانی اول بود که با روی کار آمدن رضاشاه، مسیر پیشرفت غرب‌گرایانه کشور بیش از پیش هموار شد و در این مسیر، فعالیت کمپانی‌های متعدد ضبط صفحه که از ۱۳۰۵ شمسی مجددا آغاز به کار کرده بودند، به تدریج صفحه را از کالایی تجملی، آنچنان که در دوره قاجار بود، به رسانه‌ای فرهنگی – موسیقایی بدل کرد. موضوع نهمین قسمت از فصل دوم پادکست‌های رادیو ردیف مروری بر ضبط‌های آغازین دوره‌ی پهلوی اول در سال‌های ۱۳۰۵ و ۱۳۰۶ شمسی است.

مدت: ۴۶ دقیقه
آخرین ضبط‌های به‌جامانده از دوره‌ی قاجار یادگار سفر پنج نفر از هنرمندان به تفلیس در بهار ۱۲۹۳ شمسی است؛ باقرخان، درویشخان، طاهرزاده، اقبال و دوامی. بررسی آثار ضبط‌شده و داستان این سفر که روایت‌کننده آخرین ضبط‌های هنرمندان مشهور دوره قاجار است، موضوع هشتمین قسمت از فصل دوم پادکست‌های رادیو ردیف است.

مدت: ۵۲ دقیقه
موضوع هفتمین قسمت از فصل دوم پادکست‌های رادیو ردیف، بررسی چهارمین نوبت ضبط صفحات گرامافن در دوره قاجار است. این ضبط‌ها که در پاییز سال ۱۲۹۱ شمسی در تهران انجام شده حاوی نخستین اجراهای به‌یادگارمانده از ساخته‌های عارف قزوینی، آخرین نواخته‌های ضبط‌شده از آقاحسینقلی، نخستین و آخرین نمونه‌های به‌جامانده از صدای بانوان خواننده در عصر قاجار و چندین موضوع مهم تاریخی دیگر است که مروری بر آنها را می‌توانید در این قسمت پادکست رادیو ردیف بشنوید.

مدت: ۴۵ دقیقه
دومین سفر هنرمندان موسیقی برای ضبط صفحه به خارج از ایران، داستان مسافرت هشت تن از موسیقی‌دانان مشهور دوره قاجار است که در بهار سال ۱۲۸۸ شمسی به لندن رفتند. ضبط‌های این دوره یکی از مجموعه‌های غنی به‌جامانده از موسیقی دوره قاجار است که در قسمت ششم فصل دوم پادکست رادیو ردیف بررسی و مرور شده است.

مدت: ۴۶ دقیقه
نخستین سفر هنرمندان موسیقی ایران برای ضبط صفحه به خارج از کشور (پاریس، ۱۲۸۶ شمسی) و مرور اتفاقات، اسناد و آثار ضبط‌شده در این سفر، موضوع پنجمین شماره از فصل دوم پادکست‌های رادیو ردیف است. نخستین مواجهه‌ی موسیقی‌دانان ایرانی با تمدن غرب در سال‌های آغازین قرن بیستم و مشکلات مالی پیش‌آمده پس از بازگشت از سفر که تکثیر و تولید تعدادی از آثار ضبط‌شده در پاریس را در هاله‌ای از ابهام فروبرده است، از نکات پیرامونی این رخداد مهم به شمار می‌رود.

مدت: ۴۶ دقیقه
ادامه موضوع ضبط‌های سال ۱۲۸۴ شمسی همراه بررسی دیگر نمونه‌های صوتی به‌جامانده از هنرمندان در این سال، که عملاً مکمل شماره قبلی است، موضوع قسمت چهارم فصل دوم پادکست رادیو ردیف است. با توجه به تنوع عناوین، هنرمندان و گونه‌های ضبط‌شده در این آثار، ضمن مرور محتوای متنوع آنها، برخی نمونه‌های صوتی به‌یادگارمانده نیز در این شماره قابل شنیدن است.

مدت: ۵۵ دقیقه
قسمت سوم به موضوع اختراع صفحه گرامافن و شرح روش ضبط و پخش صدا و تولید صنعتی آن اختصاص دارد. ورود گرامافن به خاورمیانه و مرور اسناد به‌جامانده از ضبط‌های ایران فرهنگی در سال‌های آغازین قرن بیستم و در ادامه آن آغاز فعالیت کمپانی گرامافن در تهران و چگونگی شکل‌گیری نخستین ضبط‌ها در سال ۱۲۸۴ شمسی، از دیگر بخش‌هایی است که در این قسمت مورد بررسی قرار گرفته است.

مدت: ۴۱ دقیقه
در قسمت دوم به مرور تاریخی ورود فنوگراف (نخستین دستگاه ضبط و پخش صدا روی استوانه مومی) به ایران در دوره قاجار پرداخته‌ایم. از دربار ناصری و مظفری تا منزل رجال نامدار این دوره. در کنار مرور تاریخی اسناد مکتوب، مجموعه‌ها و نمونه‌های شناخته‌شده و بازیافت شده نیز همراه پخش صداهایی از آنها معرفی شده‌اند.