پارتیتور یا در انگلیسی Score نت‌نوشته‌ای است که در پروسه‌ای طولانی و تدریجی شکل می‌گیرد و نهایتا منجر به ثبت موسیقی برای چند ساز که همزمان می‌نوازند، می‌شود. چرا طولانی و تدریجی؟ چون آهنگساز هنگام نوشتن یک قطعه‌ی موسیقی برای چند ساز لازم است که صفحه‌ای را فراهم کند یا داشته باشد که به تعداد سازهای مورد نظرش در آن خط موسیقی (حامل) رسم شده باشد و همه‌ی این خط‌ها از سمت چپ به هم متصل باشند.
نمونه‌ی صفحه‌ی یک پارتیتور برای ارکستر بزرگ قبل از شروع کار آهنگساز
نمونه‌ای از پارتیتور آماده برای نوشتن برای گروه سازهای ایرانی
همچنین میزان‌نما، سلاح کلید مشترک سر همه‌ی خطوط را بنویسد و سلاح کلید سازهای انتقالی را نیز لحاظ کند. از این لحظه کار او برای آهنگسازی چه با قلم دستنویس و چه با رایانه آغاز می‌شود و او کارش را برای ثبت ایده‌هایش بر این صفحه‌ی نت‌نویسی آغاز می‌کند. آهنگساز با اصولی که از علوم هارمونی، کنترپوان، سازشناسی و ارکستراسیون آموخته است، و با اولویت ذهنیات و بداعت‌های شخصی‌اش شروع به پیش بردن پارتیتور و نوشتن دقیق خطوط هر ساز می‌کند تا کاملا مشخص کند که در هر لحظه و میزان موسیقی هر کس چه وظیفه‌ای به عهده دارد.
نمونه‌ای از پارتیتور دستنویس، خروس، واروژان
نمونه‌ی پارت استخراج شده از پارتیتور برای نوازنده‌ی ویولن، دستنویس واروژان
کاربرد پارتیتور برای موسیقی‌دانان
این مجموعه نت‌نوشته (پارتیتور) در پایان حاوی همه‌ی آن چیزهایی است که:
- در اجرا به کار رهبر می‌آید و با آن می‌تواند گروه و یا ارکستر را برای اجرا یا ضبط آماده کرد.
- پارت‌ها (نت‌نوشت برای هر نوازنده) از پارتیتور قابل استخراج است. اگر آهنگساز آن را به صورت دستنویس نوشته باشد، خودش یا دستیارش و یا هر نوازنده فرآیند رونویسی از روی پارتیتور برای یک ساز تخصصی را هم انجام می‌دهند و اگر این نوشتن با رایانه صورت گرفته باشد در بخش extract parts نرم‌افزار پارت جداگانه‌ی هر ساز در یک فایل جداگانه ضبط و قابل چاپ یا استفاده‌ی الکترونیک خواهد بود.
- در بررسی و آنالیز قطعه با مقاصد یادگیری و آموزش پارتیتورها مهم‌ترین منابع هستند. شیوه‌شناسی و سبک‌شناسی و نیز آنالیز و نقد اثر موسیقی چندصدایی تنها با دیدن و خواندن و کار با پارتیتور است که محقق می‌شود.
آثار پارتیتور آهنگسازان ایرانی
در ایران دسترسی به پارتیتورها برای استفاده‌ی آهنگسازان جوان و ارکسترها همیشه در اثر محدودیت‌‌هایی که کار فرهنگی را مختل می‌کند، سخت بوده است. از میان آهنگسازان ایرانی بیش از همه حسین دهلوی با هزینه‌ی شخصی به انتشار پارتیتور کارهایش همت گماشت. آهنگسازانی چون احمد پژمان (دیورتیمنتو و طرح‌های سمفونیک)، فرهاد فخرالدینی و کامبیز روشن‌روان هم آثاری از خود منتشر کرده‌اند. پارتیتور قطعات ایرانی هم به تاسی از وضع گفته شده، کمتر در دسترس قرار گرفته است. بعضی از گروه‌نوازی‌های پرویز مشکاتیان در سال‌های اخیر به دست مخاطبان رسیده است. همچنین گروه‌نوازی‌های فرامرز پایور اخیرا توسط خانه‌ی پایور در حال انتشار هستند و تا کنون پنج ـ شش مجموعه از کارهای او از روی دستنویس‌هایش به چاپ رسیده است.
[این یادداشت از وبلاگ رادیو ردیف در ویرگول رونوشت شده است.]
