پارتیسیون‌هایی برای تمام تاریخ
نوشته‌ی علی صمدپور
در تاریخ چاپ و انتشار آثار موسیقی ایرانی در سده‌ی حاضر چند نفر نقشی اساسی ایفا کرده‌اند: علینقی وزیری، ابوالحسن صبا، حسین دهلوی، لطف‌الله مفخم‌پایان و فرامرز پایور. در این نوشته نگاهی می‌اندازیم به ایده‌ی بسیار درخشان چاپ نت‌نویسی تک قطعه‌هایی که از دهه‌ی ۳۰ تا اواخر دهه‌ی پنجاه جریان داشت.
مرور اسناد خانه‌ی پایور
در اسناد خانه‌ی پایور به یکی از قدیمی‌ترین این جزوه‌ها برخوردیم:
جزوه‌ی حالا چرا، روح‌الله خالقی
این جزوه حاوی ترانه‌ی «حالا چرا؟» اثر روح‌الله خالقی با شعر محمد حسین شهریار است. جلدش مزین به مینیاتوری به سبک کارهای محمد تجویدی،برادر علی تجویدی، است هرچند کار او نیست. در صفحه‌ی اولش پرتره‌ی کم‌یابی از روح‌الله خالقی دیده می‌شود و به تناسب آن در داخل جلد پشتی هم یک پرتره‌ی نایاب از محمد‌حسین شهریار. این میان متن غزل شهریار با مطلع آمدی جانم به قربانت ولی حالا چرا؟ نوشته شده و نت‌نویسی ترانه‌ای که خالقی بر آن تصنیف کرده پس از آن آمده است. این پارتیسیون شاید یکی از اولین نمونه‌های یک جزوه‌ی ساده‌ی بدون جلد سخت،اقتصادی و حاوی نت‌نویسی یک تک‌آهنگ است.
در میان این اسناد نت دو قطعه از فرامرز پایور که برای اولین مسابقه‌ی موسیقی در ایران که میان لیسانسیه‌های دانشسرای عالی برگزار شده بوده است هم جالب توجه است:
اولین چاپ قطعه‌ی ترانه از فرامرز پایور
ویژگی این یکی در دو رنگ بودن جلد و نوگرا بودن آن به نسبت زمان انتشار است. از این گذشته شاید این اولین نمونه از یک تک قطعه‌ی سازی باشد. همانطور که قبلا گفتم همراه این قطعه یک قطعه‌ی دیگر نیز از ساخته‌های پایور به همین صورت و جداگانه به چاپ رسیده است.
چاپ تک‌آهنگ در هنرستان موسیقی ملی
پس از آن حسین دهلوی در دوره‌ی ریاست هنرستان موسیقی ملی به چاپ آثاری به این شکل همت گماشت که در تربیت هنرجویان هنرستان‌ها و همینطور هنرجویان آزاد نقش مهمی ایفا کرد:
چهارنوازی مضرابی اثر: حسین دهلوی از انتشارات اداره‌ی هنرهای زیبا
سه‌نوازی اثر:نصرت‌الله گلپایگانی، برای ویولن (کمانچه)، آلتو ( کمانچه آلتو) و سنتور
دونوازی سنتور، اثر حسین دهلوی
در میان این مجموعه آثاری از هوشنگ ظریف، داریوش دولتشاهی و سوسن اصلانی نیز دیده می‌شود.
رویه‌ی چاپ پارتیسیون‌ها پس از انقلاب
هرچند این رویه و روند پس از انقلاب، همانطور که انتظار می‌رود، متوقف شد، اما بعضی از موسیقی‌دان‌ها با چاپ آثار خود یا دیگران به این شکل این رویکرد را زنده نگه‌داشتند:
دونوازی برای سنتور و تار، اثر مهرداد دلنوازی، ۱۳۶۲
مجموعه‌ی همساز در دهه‌ی هفتاد که با ایده‌ی نگارنده و جهانشاه صارمی تأثیری بر آموزش تار و سه‌تار گذاشت با تسری از همین ایده‌ی تاریخی شکل گرفت.
با سپاس از همکار گرامی‌ام در خانه‌ی پایور، خانم اعظم شادپور، برای عکس‌برداری از این نت‌نوشته‌ها.
[این یادداشت از وبلاگ رادیو ردیف در ویرگول رونوشت شده است.]